پتهدوزی زیر شاخه رودوزی سنتی و هنر اصلی بانوان هنرمند کرمان است که روی پارچههای پشمی و ضخیم به کمک نخهای رنگی ایجاد میشود و به کمک این هنر اصیل ایرانی میتوان رومیزی، سجاده، جانماز، پرده، کوسن، زیر لیوانی، جلد قرآن و غیره را تزیین نمود و امروزه برای تزیین لباس، شال و مانتو نیز از این هنر استفاده میشود. دوخت پته به وسیله سوزن مخصوص انجام میشود. این سوزن دارای چشمه درشت و طول متوسط و نوک تیز است که چنایل نام دارد. پشمی بودن نخ پته ایجاب میکند که سوراخ سوزن گشادتر و به همین نسبت قطر آن نیز بیشتر باشد. چون نخ پته گران قیمت است اگر طول سوزن بلند باشد در پایان کار جهت محکم دوزی نخ بیشتری به هدر میرود.
دوختهای پتهدوزی برخلاف تصور برخی از افراد که آن را با گلدوزی یکسان میپندارند از تکنیکهای منحصربهفردی برخوردار است و دارای تنوع بالایی میباشد. هر چه دوختهای انجام شده بر روی پارچه پته با دقت و ظرافت انجام شده باشد در زیبایی و ارزش آن تاثیر گذار است. ظرافت و زیبایی خاص پتهدوزی به خاطر نقشها و طرحهای اصیل سنتی ایران است همچون نقش بُتهجقهای یا درخت زندگی. نقش پته در اصل سرو بوده، سروی که تارک آن از باد خم شده و بر خلاف تصور رایج از ایران به هند رفته است.
از دیگر طرحهایی که در پتهدوزی و سلسهدوزی مورد استفاده قرار میگیرند میتوان به نقش پیچک و ترنج، سروی (درختی)، نقوش حیوانی به خصوص پرندگان، نقوش هندسی یا گلهای اسلیمی ماری، انواع اسلیمی، خرطومی و ختایی، گلهای شاهعباسی و غیره اشاره نمود. به عقیده کرمانیها مرغوبترین نوع پته در کرمان پتهای است که دوخت آن روی شال سفید یا مشکی انجام گرفته است و طرز دوخت آن از پتک چهار سوزنه و متندوزی استفاده میشود. شال پته، شال مخصوصی است که هر چند ظریفتر باشد ارزش بیشتری دارد و اگر دوخت آن روی شال سفید انجام شود که زمینه آن قابل دیدن نباشد، بینهایت ارزشمند است.
شال سفید از این جهت مرغوب و قیمتی است که رنگ سفید نور را منعکس میکند و موجب خستگی چشم میشود و به همین علت دوخت به کندی پیش میرود، از طرفی در دوخت باید از نخهای مرغوب استفاده کرد تا نخ مورد نظر رنگ ندهد چون نواقص دوخت روی شالهای روشن مشهود است. باید سلیقه و ظرافت کامل در دوخت آنها به کار گرفته شود.
شال کرمان به رنگ مشکی به ندرت دیده میشود و پتهدوزانی که مایل باشند دوخت را روی زمینه مشکی انجام دهند از کانگای عروس استفاده میکنند، عمل دوخت روی این پارچه مهارت و ظرافت زیادی را میطلبد که اغلب پتهدوزان معمولی از دوخت آن امتناع میکنند چون تنها افراد ماهر این پارچه را برای دوخت انتخاب میکنند، در ضمن سوزنی که برای دوخت این نوع پارچه استفاده میشود ظریفتر از سوزن پتهدوزی است و پس از دوخت جراحاتی را روی انگشتان به جای میگذارد. در کرمان اغلب پته سفید را برای داماد و پته قرمز را مخصوص عروس میدوزند.
پس از اتمام عمل دوخت به دلیل کشیدن و محکم کردن نخها پته جمع شده و حالت چروکیده و گاه لوله به خود میگیرد. در گذشته پس از دوخت، پته را با آب سرد میشستند و با روش خاصی که به بور کردن معروف است خشک میکردند به این صورت که پس از شستن پته، نخهای ضخمی را از عرض به صورت زیگزاگ عبور داده و درو چوب قطوری میپیچیدند و همراه با کشیدن طرف مقابل چوب را به آرامی چرخانده و پته را به دور چوب مذکور لوله میکردند تا به این وسیله آثار ناهمواری و چروکیدگی از بین برود.
امروزه بعد از اتمام دوخت، نخهای اضافی را از پشت کار چیده تا پشت کار از روی کار تمیزتر شود، سپس پته را با آب سرد و پودر ماشین لباسشویی خوب شسته و چند بار آب آن را عوض میکنند تا کاملا تمیز شود، پس از خشک شدن آن را به وسیله اتو، بخار میدهند تا صاف شود.
پس از اتمام کار سوزندوزی و شستشو، پته باید اتو کشی شود تا چین و چروک روی کار برطرف گردد و کار سوزندوزی صاف و یکدست شود همچنین کار دوخت پس از اتوکشی زیباتر میشود، برای این کار هرگز نباید اتو را مستقیم روی دوخت گذاشت چون خطوط زرد رنگی روی کار به وجود میآید و کار دوخت از بین میرود. بهتر است کار اتوکشی از روی کار نباشد بلکه از پشت کار انجام گیرد، پارچه سفید رنگی بر روی آن انداخته و با اتو بخار، اتو کنید. اگر اتو بخار در دسترس نباشد کمی آب بر روی پارچه سفید پاشیده سپس با اتوی معمولی اقدام به کار کنید. در اتو کشیدن پتهدوزی باید دقت شود که اتوی روی کار دوخت کشیده نشود بلکه اتو را در محل دوخت بگذارید و بردارید چون ممکن است بعضی از پتهدوزیها آسیب ببینند.