مقدمه
زمانی که خواستیم نونوار شویم و «مدرن» زندگی کنیم، نمدها را دور انداختیم، چین به دماغ آوردیم و گفتیم: «پر از پُرز و کرک‌اند و زود وا می‌روند!» انگار این ما نبودیم که سده‌ها با این زیرانداز ساده و گرم، نسل به نسل زندگی کرده بودیم. نمدها را به سادگی کنار گذاشتیم و زیراندازهایی را پهن کردیم که از الیاف شیمیایی است؛ اما یکی از «خاصیت»های نمدهای سنتی را هم ندارند. خود نمدمال‌ها می‌گویند شمشیر هم نمد را نمی‌بُرد، از بس ستبر است. راست هم می‌گویند؛
نه‌تنها ستبر و چند پهلوست بلکه گرمای نمد آن اندازه است که دردها و گرفتگی‌های عضلانی را کاهش می‌دهد، نم به خود راه نمی‌دهد و در سرما کف خانه را گرم نگه می‌دارد و در گرما خنک می‌کند. دستِ کم ۳۰ سال هم دوام می‌آورَد و رنگ‌هایش برگرفته از طبیعت است. نمدمالی ساده‌ترین روش برای ساخت زیرانداز است. افزون‌بر آن، استاد نمدمال، کلاه‌های گوناگون از نمد می‌سازد و جلیقه و زین اسب و پوششی برای چوپان‌ها به نام «فرجی» تا از گزند سرمای کوه و دشت، دور بمانند.
نقش‌هایی هم که روی نمد می‌زند، با همه‌ی سادگی، یک از یک دل‌انگیزتر است: از نقش بزکوهی و مرغ و گُل گرفته تا نقش ترنج و درخت و هر آنچه با سلیقه و پسند مردم سازگار باشد. نقش‌ها رنگی است: سبز، سرخ، کِرم، سفید و رنگ‌های دلخواه دیگر. این پیشه‌ی سنتی و دیرینه، پیچیده نیست و دَم و دستگاهی نمی‌خواهد؛ زور بازو است و نیرویی که خستگی نشناسد. تنها باید پیوسته و سخت کار کرد و پشم‌های آب خورده را آن‌قدر با کف پا و ساق‌های دست مالید تا نمدی به دست بیاید با دوام و کارا، برای خانه‌های روستایی و عشایری، یا هر جای دیگر.
اما نمدمالی قانون‌های خودش را دارد. هر پشمی به کار استاد نمدمال نمی‌آید. تنها پشم بره است که به درد نمدمالی می‌خورَد. نمدمال‌ها هنگام کار باید هماهنگ باشند وگرنه کار آنچنان که باید درست از «آب» در نمی‌آید. از سوی دیگر، باید نمدمالی در هوای گرم انجام شود. استادان نمدمال می‌گویند که هوای سرد نمد را خراب می‌کند. این، یکی دیگر از سختی‌های کار نمدمالی است: هوای گرم و داغ و عرق ریختن پی‌درپی کارگران نمدمال برای کوبیدن و مالیدن پیوسته‌ی نمدها!
نمد چیست؟
نَمَد نوعی بافته سنّتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود. در فرانسه به آن فوتر می‌گویند. برای تهیه نمد (نمدمالی) عمل بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم‌رفتن الیاف پشمی می‌شوند. دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدنِ پشم امکان تولید نمد را فراهم میکنند.
در واقع نمد ساده ترین نوع کف پوش است و ساخت آن احتیاج به دستگاه خاصی ندارد. در نمد مالی از خاصیت طبیعی پشم که عبارت از در هم پیچیدن الیاف آن در اثر رطوبت و فشار است استفاده می شود. نمدمالی هنری است که محصول نهایی آن نمد است و تنها زیراندازی که به کمک بافتن شکل نمی گیرد، نمدمالی می باشد. این ادعا از اسم این هنر نیز مشخص است. نمد + مالی. یعنی قطعه ای که با مالیدن به دست می آید.
در واژه نامه دهخدا نوشته شده است نمد نوعی از فرش است که از پشم یا کرک مالیده حاصل می شود. در نمدمالی تنها ابزاری که نیاز است آب داغ است و زور بازو! احتمال دارد که اولین بار بافندگانی که الیاف پشمی خود را شسته و برای گرفتن رطوبت آن با چوبدستی ضربه هایی به پشم می زده اند، موفق به کشف این خصوصیت پشم و در نتیجه موفق به بوجود آوردن صنعت نمدمالی شده باشند. نمدهای ایران، در هر منطقه از این سرزمین، رازی سر به مهر دارند كه با شكل های تجریدی و نمادین و رنگ های برگرفته از طبیعت، بخشی از فرهنگ هنرهای عامیانه ما را تشكیل می دهند.
نمدمالی در استان‌های کرمانشاه، مازندران، خراسان، سمنان، چهارمحال و بختیاری و … رواج دارد. فرنجی یک جلیقه کردی ساخته شده از نمد است که مردان در کردستان می‌پوشند. انواع محصولات نمدی شامل نمد زیر انداز،کلاه نمدی ،پالتو نمدی (کپنک) است.
تاریخچه
اينكه نمد براي نخستين بار در كجا درست شده هيچگونه اطلاعاتي در دست نيست جز اينكه از دوره نوسنگي مردمي كه با پشم گوسفند سروكار داشتند نمد را مي شناختند .كهن ترين سند تاريخی مبنی بر استفاده از نمد در ايران مربوط به نقش برجسته ای مطعلق به ۵۰۰۰هزار سال پيش از ميلاد در سر پل ذهاب است ،كه پادشاه را باكلاه نمدي نشان مي دهد. كلاه نمدی درايران سابقه ايي به قدمت نقش برجسته هاي تخت جمشيد دارد.
در اين نقوش باستاني مادها كلاه نمدی (خسروی) به سر دارند اين كلاه خسروی خوانده مي شود چرا كه در زمان ساسانيان پادشاه كه خسرو ناميده مي شده نيز از اين نوع كلاه به سر داشته. از اسناد و مدارک یافت شده در چین دربارهٔ زره، پادری و سپر نمدی آمده‌است. در قبرهای عصر مفرغ آلمان نمدهایی یافت شده‌است. نویسندگان کلاسیک دربارهٔ نمد بسیار گفته و آن را به ایران نسبت داده‌اند، در قبرهای سکاهااشیاءنمدی زیادی چون پرده، قالی، عرقچین اسب یافت شده‌است. نادرشاه افشار میگوید : وای بر روزی که ایرانیان فرش‌هایشان از نمد نباشد و ظرف‌هایشان از مس نباشد.
روش نمدسازی
ابتدا نقش موردنظر را با پشم‌های رنگی روی یکپارچه کرباس طراحی میکنند. سپس پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار می‌دهند و پارچه کرباس را می‌پیچند. با ریختن آب جوش بر آن و فشردن مداوم کار، نمد تولید می‌شود. نمد مالی کاری طاقت‌فرسا محسوب می‌شود.برای مالیدن نمد در نقاط مختلف ایران روش‌های مختلف وجود دارد استفاده از کتیرا در برخی نقاط رایج است برای در هم آمیختن پشم باید محیط را قلیایی کرد برای این منظور می‌توان از صابون یا مایع ظرفشویی استفاده کرد. محیط قلیایی باعث می‌شود نوک رشته‌ها به چند رشته تبدیل شده و بهتر به هم گره میخورنند.
ابتدا پشم را شسته، برای کار فضایی باز یا سرپوشیده را انتخاب می‌کنیم، زمین این قسمت باید کاملاً سفت و هموار باشد و دور از وزش باد باشد. کف زمین را با گونی یا یک تکه پارچه ضخیم می‌پوشانیم، سپس به ترتیب مراحل زیر نمدسازی را شروع می‌کنیم:
تنظیم قالب ابتدا با استفاده از روش گرته برداری طرح اصلی را روی گونی می‌اندازیم، سپس با استفاده از تکه‌های پشم‌های رنگ شده نقش مورد نظر را پر می‌کنیم. تنظیم ارتفاع پشم که پشم را با استفاده از یک دست افزار با حرکات سریع می‌زنند تا پشم‌ها روی هم انباشته شوند. وقتی که ارتفاع پشم به اندازه مورد نظر رسید حدوداً یک متر ریختن پشم را متوقف می‌کنیم.
چنانچه نا همواری در آن مشاهده شود دوباره با دست افزار شروع به زدن پشم می‌کنیم تا کاملاً یکدست شود.(دراین مرحله ضمن استفاده از آب خالص از آب و صابون هم می‌توانیم استفاده کنیم که دلیل استفاده از آن این است که بعضی از افراد از نمد مالی به عنوان منبعی برای درآمد استفاده میکنند و مجبورند برای سود بیشتر از پشم‌های درجه سه و چهار یا پشم‌های شسته نشده‌استفاده کنند که باید روزانه هشت تا ده ساعت با دست به مالیدن نمد بپردازند از این رو آب و صابون باعث می‌شود که سطح مورد مالش نرم‌تر شده و آن قسمت از دست که تماس بیشتری با نمد دارد سالم بماند).
خیس کردن پشم که در این مرحله روی پشم آب گرم می‌پاشیم به صورت یک نواخت و به آرامی تا آب به سطح زیرین پشم برسد. آماده کردن پشم برای مالش؛گونی را از چهار طرف جمع کرده سپس به شکل استوانه‌ای درمی‌آورند و با یک طناب دور آن را می‌پیچند. لگد کوب کردن پشم؛ طناب پیچ شده که دو یا چند نفر حدوداً یک ساعت آن را لگد کوب میکنند. مرحله آخر بعد از تمام شدن مالش ،طناب‌ها را باز کرده و گونی را دوباره روی زمین پهن میکنند، حال پشم‌ها تغییر کرده و به صورت مسطح تغییر شکل داده‌اند، سپس استاد کار ناصافی‌ها را با دست هموا رمی‌کند و اگر قسمتی از نمد نازکتر باشد آن را با مقداری پشم ترمیم میکنند.
و از این مرحله کار اصلی مالیدن شروع شده با اب و صابون نقش هارا بخوبی میمالند و یا بعضی جاها که نازکتر شده پینه یا مقداری پشم زده شده اضافه میکنند و با اب و صابون میمالند سپس نمد را لوله کرده و با ساق‌های دست شروع به مالیدن میکنند هر یک ساعت دوباره لوله را باز کرد و از طرف دیگر لوله میکنند چند بار از جهت افقی و چند بار از جهت عمودی تا وقتی که به حالت اصلی نمدی خود برسد.
بهتر است برای جلوگیری از بوی بد نمد بعد از اتمام کار انرا کامل بشویند تا چرکاب صابون خارج شود و هم نقش ان روشن تر شود. عده ای ممکن است در نمد چسب یا چیزهای دیگری به کار برند که خاصیت نمد اصلی را ندارد. نمد باید به راحتی لوله شود نه خیلی شل و نه خیلی سفت باشد. نمد اصل قابل شستشو و عمر حداقل 30 سال می باشد.