معرق هنری فراموش شده

یکی دیگر از صنایع دستی گمنام ایرانی معرق کاری است. معرق در معنای لغوی به سوخته و سوزانیده شده تعبیر میگردد و در صنایع دستی ایرانی به ایجاد طرح و نقش بر اثر حرارت یا سوزاندن روی چوب میگویند. طبق تحقیقات، هنر معرق ابتدا با ساقه های نی شکر و ذرت در شهرهای جنوبی کشورمان رواج داشته است. به علت سختی کار و نبود ابزار متناسب و کیفیت پایین کار نتوانسته جایی را در بازار فروش یا رشته های هنری به خود اختصاص دهد.

کم کم با الیاف دیگری مانند ساقه گندم، جو، برنج و برخی گیاهان دارای ساقه انجام شد. از جمله خواص ساقه گندم نسبت به سایر ساقه ها می توان به هزینه پایین آن، ارزش افزورده بالا، قابلیت تهیه در اکثر نقاط کشور، قابلیت نگهداری دراز مدت در محیط خاص، تولید ارزان و زیاد در مدت زمان کوتاه، قابلیت ابتکار و خلاقیت در کار و انجام یک کار و تولید دو برابر اشاره کرد. محرق (معرق) ساقه گندم هنری است که در طول این سال های اخیر در بین معرق های دیگر توانسته جایگاه خود را پیدا و حفظ کند.

در این نوع معرق از ساقه های گندم برای کار استفاده می شود که هم قابلیت انعطاف پذیری و شکل گیری دارد و هم از درخشش خاصی بر خوردار است. طرح های خطی و یا حتی طرح گل و منظره را می شود با این نوع معرق به خوبی کار کرد. بعد ها این هنر با ساقه ی گندم یا برنج در قسمت های شمالی کشور در استان مازندران خصوصا مناطق شرقی رواج بیشتری داشت. برای محافظت از معرق ها و افزایش طول عمر انها باید رطوبت ان مناسب باشد و از حرارت و اتی و اشیای نوک تیز و برنده دور باشد.

خواص ساقه گندم نسبت به سایر ساقه ها برای هنر معرق ساقه گندم:

1. هزینه پایین آن
2. ارزش افزورده بالا
3. قابل تهیه در اکثر نقاط کشور
4. قابلیت نگهداری دراز مدت در محیط خاص
5. تولید ارزان و زیاد در مدت زمان کوتاه
6. قابلیت ابتکار و خلاقیت در کار
7. انجام یک کار و تولید دو برابر

از این هنر بیشتر در تولید تابلو های زینتی ایجاد نقوش بر روی تابلو یا گلدان و وسایل و ظروف دیگر استفاده میشود. هنر معرق حصيری را ميتوان در پشت شيشه هم بصورت تابلو و يا پشت وسايل  شيشه ای مانند ميز شيشه ای و بوفه و … استفاده کرد . نقش های متداول مانند گل و پرندگان و تصاویر و نقاشی هایی از منظره و ترکیب و طراحی خط و نقش و یا نقوش هندسی و … است که از طریق کنتراست تیرگی و روشنی پدید میاید.

برای ایجاد کنتراست مناسب و جلوه ی بیشتر در این هنر معمولا پارچه یا کاغذ زیر کار را مشکی و یا از رنگهای تیره انتخاب می کنند تا رنگ ها نمای بیشتری داشته باشند . در هنر اصیل معرق از هیچگونه رنگ مصنوعی استفاده نمی شود و کلیه تونالیته های رنگی اثر از طلایی خالص تا پرده های تیره تر صرفا با استفاده از حرارت بدست می آیند و بهمین دلیل بدان معرق (سوخته یا سوزانیده) گفته می شود.

ابزار لازم برای معرق ساقه گندم که این ابزار مصرفی نمی باشند و به نوعی ابزار اصلی کار شما می باشد. اتوی سنگین جهت اتوکشی و تغییر رنگ در ساقه ها ، فویل بر (جهت برش دقیق و شبکه های بسته طرح) ، قیچی معمولی جهت برش کاغذ و جداسازی قطعات ساقه از یگدیکر ، قیچی دم کج برای برش دقیق طرح که به قیچی “دالبر زن” معروف است. ، غلتک، قلمو (شماره 6 یا 8 جهت چسب کاری و رنگ کاری) استفاده از براق کننده  ساقه ها،  تخته پلاستیکی یا فیبر چوبی (برای قرار دادن زیر کار و کار چسباندن ساقه ها روی آن انجام می گیرد وبرش طرح با فویل بر در این هنر یک سری ابزار هم داریم که مصرفی هستند).

مواد مصرفی در معرق ساقه گندم :

1. ساقه گندم
2. چسب مایع
3. چسب چوب
4. نیم پلی استر براق جهت براق کردن طرح بعد از پایان کار
5. مایع سفت کننده جهت خشک نمودن سریع نیم پلی استر براق
6. بنزین یا تینر جهت شستشوی قلموها و همین طور رقیق کردن نیم پلی استر براق
7.  پارچه مخمل مشکی برای زیر کار که طرح آماده شده روی آن قرار می گیرد.
8. کاغذ ، کاربن ، مداد…

معرق از جمله هنرهایی است که در ایران کمتر شناخته شده و گاهی با هنر معرق کاری که ایجاد طرح و نقش با استفاده از خرده های ریز چوب.فلز.پارچه.کاشی و …است اشتباه گرفته میشود. با وجود ناشناخته بودن این هنر در میان اکثریت این خود ویژگی مثبتی در علاقه به این هنر شده زیرا که هنوز در میان مردم تازگی و جذابیت خود را دارد.

آموزش معرق با ساقه ی گندم

برای تولید یک تابلوی معرق با ساقه گندم باید حتما از گندم کشت آبی استفاده کرد. برای این کار ابتدا ساقه های گندم رو به مدت یک روز در آب خیس کنید. آب مورد استفاده نباید گرم باشد ، مدت این خیساندن در تابستان 8 ساعت و در زمستان 10 الی 12 ساعت می باشد تا ساقه ها خیس خورده و نرم شوند. بعد از اینکه این مدت زمان گذشت ساقه ها را از آب خارج کرده و تکان می دهید تا آب داخل ساقه ها خارج شود سپس در هوای آزاد کمی پهن می کنیم تا کمی خشک (نباید ساقه ها زیاد خشک شوند) شوند.

سپس از یک سمت ساقه رو شکافته و روی پارچه نخی بگذارید و اتو کنید تا کاملا صاف شود اگر بخواهید ساقه های گندم رنگی باشند داخل آب مقداری رنگ پودری بریزید. یک طرح برای کار معرق انتخاب کنید و آن را به اجزای مختلف شماره گذاری کنید. اجزای طرح را روی کاغذ رسم کنید. حالا ساقه های گندم را روی کاغذ میچسبانیم (چسب میتواند چسب چوب شفاف باشد( سپس اضافه های طرح را برش میزنیم.

وقتی همه اجزای طرح اماده شد در سطح تابلو مونتاژ می کنیم. هنگام انتخاب ساقه ها، می توان ساقه هایی با رنگهای گوناگون انتخاب کرد تا بتوانیم با  ایجاد کنتراست رنگ، علاوه بر حفظ زیبایی رنگ طبیعی ساقه ها، به آنها جلوه ای مضاعف ببخشیم.  همچنین می توان با استفاه از حرارت، رنگ ساقه ها را تغییر داد و یک تابلوی خود رنگ با طیف رنگ طلایی تا قهوه ای روشن و تیره ایجاد کرد.  براق سازی تابلو با نیم پلی استر براق، محلول سفت کننده و تینر صورت می گیرد.